Z Berdyczowa na pole sławy
Halina Jankowska – wybitna lekarka, dzielny żołnierz, wspaniały człowiek. Zginęła w Powstaniu Warszawskim, nie chcąc opuścić podopiecznych chorych.
W 1890 roku w Berdyczowie w rodzinie Janusza Ziemowita i jego żony Zofii przyszła na świat Halina Jankowska, bohaterka Powstania Warszawskiego. Ojciec pracował na kolei na stanowisku inżyniera, o matce wiadomo niewiele. Według portalu lekarzepowstania.pl pochodziła z rodziny Piekarskich, jednak w powstańczych biogramach znajdujemy informację, że była z domu Bielawska.
Dziewczyna musiała być wybitnie uzdolniona, skoro bez trudu poradziła sobie w dalekiej Warszawie, gdzie ukończyła prywatną pensję pani Jadwigi Sikorskiej. To mieszczące się na rogu ul. Marszałkowskiej i Królewskiej gimnazjum żeńskie, założone w 1874 roku, cieszyło się renomą i elitarnym charakterem. Naukę w siedmioklasowej szkole poprzedzała tzw. klasa wstępna. Mimo że oficjalnym językiem był w niej rosyjski, potajemnie uczono języka polskiego, historii polskiej i literatury. W czasie, gdy młoda Halina uczęszczała do gimnazjum, należało ono do najlepszych w Warszawie. Nic więc dziwnego, że w latach 1912-1918 podjęła studia w Żeńskim Instytucie Medycznym w Petersburgu, gdzie zdobyła dyplom lekarski.
Tuż po studiach znalazła pracę w Szpitalu dla Umysłowo Chorych w Winnicy. Nie znamy dokładnego przebiegu jej drogi zawodowej, ale w 1919 roku pracuje już w Szpitalu Psychiatrycznym w Tworkach pod Warszawą. Prawdopodobnie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zdecydowała się działać na rzecz odrodzonego państwa.
W połowie lat 20., po nostryfikacji dyplomu na Uniwersytecie Warszawskim, Halina Jankowska przeniosła się do Wilna, gdzie zaproponowano jej stanowisko asystenta w Klinice Psychiatrii Uniwersytetu Stefana Batorego, znajdującej się wtedy przy ul. Letniej 5 (dzisiaj – Vasaros 5). W latach II Rzeczypospolitej był to jeden z najwybitniejszych ośrodków naukowych w zakresie psychiatrii i neurologii. Na terenie placówki znajdowały się trzy podmioty: Państwowy Szpital Psychiatryczny, Klinika Psychiatryczna USB i Klinika Neurologiczna USB. Tu miały początek pierwsze w powojennej Polsce badania mózgu. Od roku 1931 znajdował się tam też Polski Instytut Badań Mózgu, gdzie, między innymi, badano mózg Marszałka Piłsudskiego.
Praca w klinice ściśle się wiązała z pracą naukową, dlatego młoda lekarka odbywała staże w Niemczech, Francji i Anglii. Znalazła też czas na zorganizowanie opieki rodzinnej nad psychicznie chorymi na wsiach Wileńszczyzny. Do tych wszystkich obowiązków w 1929 roku dołączyło jeszcze stanowisko kierownicze. Po nagłej śmierci wybitnego polskiego psychiatry prof. Rafała Radziwiłłowicza dr Halina Jankowska objęła funkcję kierownika Kliniki Psychiatrycznej.
W 1935 roku Jankowska wróciła do Warszawy, gdzie została ordynatorem Oddziału dla Kobiet w Szpitalu św. Jana Bożego, należącego do Kliniki Psychiatrycznej UW. Jednocześnie pracowała w Instytucie Pedagogiki Specjalnej.
Po wybuchu II wojny światowej wraz z kolegami Halina Jankowska zaangażowała się w organizowanie służb sanitarnych. Od 1940 roku należy do konspiracyjnej organizacji wojskowej Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), która później przekształciła się w AK. Do momentu rozpoczęcia Powstania Warszawskiego ta mężna kobieta pomaga partyzantom, ukrywa w swoim mieszkaniu Żydów, przechowuje broń i materiały wybuchowe, uczestniczy w tajnym nauczaniu medycyny. Należy już wówczas do zgrupowania „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej), które po 1 sierpnia przeszło pod dowództwo Grupy „Północ”.
W czasie Powstania Warszawskiego Szpital św. Jana Bożego został przekształcony dla potrzeb powstańców w szpital chirurgiczny. Kierował nim mjr doc. dr Adolf Falkowski. W szpitalu pracował także szef sanitarny Grupy „Północ” płk dr med. Stefan Tarnawski. Oprócz dr Haliny Jankowskiej do lekarskiego zespołu należeli najlepsi wówczas warszawscy medycy: dr med. Kazimierz Sroczyński, prof. dr med. Wincenty Tomaszewicz, dr med. Leon Uszkiewicz, płk dr Bronisław Stroiński, mjr dr Cyryl Gubarewski, dr med. Władysław Jakimowicz, dr med. Franciszek Szumigaj.
20 sierpnia 1944 roku po nasileniu się walk w rejonie szpitala, część chorych psychicznie i rannych została przeniesiona do pobliskich kościołów oraz Szpitala przy ul. Długiej 7, który zorganizowano w gmachu Ministerstwa Sprawiedliwości. Szpital był szczególnie ostrzeliwany i bombardowany przez hitlerowców, mimo że był oznaczony czerwonym krzyżem. Wraz z siostrami szarytkami Eufemią Izdebską, Kazimierą Koblą i Justyną Kowalską Halina Jankowska zdecydowała się pozostać z kilkudziesięcioma pacjentami – ciężko rannymi i najciężej chorymi umysłowo. Mimo że koledzy nawoływali je do opuszczenia szpitala, kobiety odmówiły porzucenia chorych. Szpital był wielokrotnie bombardowany, a w końcu go podpalono. W płomieniach zginęli wszyscy, którzy w nim pozostali: ranni, chorzy, siostry zakonne i dr Jankowska.
Dr Halina Jankowska została dwukrotnie odznaczona Krzyżem Walecznych przez władze Polski Podziemnej – w czasie okupacji i pośmiertnie. Po wojnie została ekshumowana i pochowana na Powązkach Wojskowych w Warszawie w kwaterze batalionu „Gustaw”, kwatera B-24-11-1.
