Polacy, których poznać warto

Patroni roku 2024

Od lat istnieje w Polsce tradycja, że Sejm i Senat wybierają wybitne postaci, o których, najczęściej ze względu na rocznicę ich urodzin lub śmierci, szczególnie powinniśmy pamiętać w nadchodzącym czasie. Kto został patronem 2024 roku?

Senat RP na patronów roku 2024 wybrał: Witolda Gombrowicza, Czesława Miłosza, Wincentego Witosa i Władysława Zamoyskiego. Ustalono także, że obecny rok będzie też Rokiem Edukacji Ekonomicznej.

Witold Gombrowicz — 120. rocznica urodzin
Witold Gombrowicz (1904—1969) uznawany jest, jak napisano w uchwale Senatu, za jedynego z najlepszych polskich pisarzy XX wieku. Był autorem napisanego na przełomie lat 20. i 30. XX w. „Pamiętnika z okresu dojrzewania”, który ukazał się w 1933 roku. Największy rozgłos przyniosła mu powieść „Ferdydurke”, którą wydał w 1937 roku. W czasie II wojny światowej przebywał w Ameryce Południowej. W 1963 roku, po otrzymaniu stypendium Fundacji Forda w Niemczech Zachodnich, przeniósł się do Francji. Do końca życia mieszkał niedaleko Nicei.

Czesław Miłosz — 20. rocznica śmierci
Czesław Miłosz (1911—2004), polski poeta, prozaik, laureat Literackiej Nagrody Nobla. Studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie najpierw polonistykę, a następnie prawo. Zadebiutował w 1930 roku na łamach pisma „Alma Mater Vilnensis”. W czasie II wojny światowej mieszkał w Wilnie, a później w Warszawie. Działał w artystycznym podziemiu i pisał pod pseudonimem Jan Syruć. Po upadku powstania warszawskiego znalazł się w majątku Jerzego Turowicza w Goszycach, a później zamieszkał w Krakowie. Po wojnie pracował jako polski attaché kulturalny w USA i Francji. W 1951 roku wystąpił o azyl polityczny we Francji i zamieszkał w Maisons-Laffitte pod Paryżem, siedzibie „Kultury” Jerzego Giedroycia. W 1960 roku przeprowadził się do USA, wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i na Harvardzie. Miłosz publikował w „Kulturze”. W Polsce jego dzieła nie ukazywały się oficjalnie do 1981 roku. W 1980 roku otrzymał Nagrodę Nobla. Do Polski wrócił w 1993 roku.

Wincenty Witos — 150. rocznica urodzin

Wincenty Witos (1874—1945), polityk, trzykrotny premier, działacz ludowy, twórca przedwojennej partii Polskie Stronnictwo Ludowe. Ciężką pracą i samozaparciem, pochodzący z małej wsi Witos, doszedł do najwyższych urzędów w państwie. Jest jednym z ojców polskiej niepodległości. Od 1895 roku działał w Stronnictwie Ludowym, w latach 1908—1914 był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego, a w latach 1911—1918 posłem do austriackiej Rady Państwa. Był prezesem Polskiej Komisji Likwidacyjnej, a od 1919 roku posłem na Sejm RP. W 1920 roku, w czasie, kiedy Polska zagrożona była przez bolszewicką napaść, Witos stał na czelu Rządu Obrony Narodowej. Funkcję premiera pełnił później jeszcze dwa razy. W latach 1929—1930 był jednym z przywódców Centrolewu. Z racji na narastający konflikt z obozem sanacyjnym w 1930 roku Witos został aresztowany i osadzony w twierdzy brzeskiej. Był sądzony podczas tzw. procesu brzeskiego o rzekome przygotowywanie zamachu stanu. W 1933 roku wyjechał z Polski i zamieszkał w Czechosłowacji. Wrócił do kraju w marcu 1939 roku. W czasie II wojny światowej odrzucił niemiecką propozycję utworzenia kolaboracyjnego rządu współpracującego z okupantem. W 1945 roku został prezesem utworzonego przez Stronnictwo Ludowe „Roch” Polskiego Stronnictwa Ludowego (tzw. mikołajczykowskiego).

Na stronie Sejmu RP, który również uczynił Witosa patronem roku 2024, czytamy zaś: „[…] podczas zamachu majowego, gdy Witos po raz trzeci pełnił funkcję premiera, złożona przez niego dymisja rządu doprowadziła do przerwania walk i zapobiegła wojnie domowej […]. W ustawie z 2017 r. Wincenty Witos został włączony w poczet Ojców Niepodległości RP”.

Władysław Zamoyski – 100. rocznica śmierci
Władysław Zamoyski (1853—1924), działacz społeczny, właściciel dóbr kórnickich, popularyzator Zakopanego i człowiek, bez którego Morskie Oko nie należałoby dzisiaj do Polski. Urodził się w Paryżu, był synem Władysława Zamoyskiego i Jadwigi Zamoyskiej z Działyńskich. W 1881 roku objął dobra kórnickie zapisane mu przez Jana Działyńskiego. Był rzecznikiem polskiej własności w Prowincji Poznańskiej (pruska prowincja, istniała w latach 1848—1918). Zamoyski wykupywał polskie majątki, które były zagrożone przejęciem przez Niemców w germanizowanej przez zaborcę Wielkopolsce. Był współzałożycielem Banku Ziemskiego w Poznaniu, wspierał Bibliotekę Kórnicką. W 1885 roku, jako człowiek mający obywatelstwo francuskie, musiał opuścić Wielkopolskę. Zamieszkał wówczas w Galicji, gdzie zakupił dobra zakopiańskie. W Zakopanem przyczynił się do budowy elektrowni, wodociągów, szkoły, szpitala, poczty i nowego gmachu Muzeum Tatrzańskiego oraz Bazaru Polskiego na Krupówkach. W wyniku jego zabiegów powstała linia kolejowa z Chabówki do Zakopanego. Odegrał niebagatelną rolę w staraniach o zachowanie w granicach Galicji całej okolicy Morskiego Oka. Dzięki jego zaangażowaniu w 1902 roku trybunał arbitrażowy w Grazu przyznał największe z tatrzańskich jezior stronie polskiej. Ustalona wówczas granica, biegnąca m.in. granią Rysów, nie zmieniła się do dzisiaj. Cały swój majątek przekazał narodowi polskiemu, tworząc Zakłady Kórnickie. Była to fundacja, która promowała nowoczesne rolnictwo, krzewiła wiedzę rolniczą oraz inicjatywy społeczne na rzecz ludności. 10 listopada 1933 roku „za wybitne zasługi dla kraju, pracę społeczną oraz wielką ofiarność” został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Ignacego Mościckiego Wielką Wstęgą Odrodzenia Polski.

Rok Edukacji Ekonomicznej
Senat ustanowił rok 2024 Rokiem Edukacji Ekonomicznej. Dlaczego? Senatorowie chcą w ten sposób docenić poczynione na przestrzeni ostatnich stu lat wysiłki tysięcy osób i instytucji zaangażowanych w popularyzowanie i przekazywanie tej, jakże ważnej, wiedzy. „Kierując się słowami Władysława Grabskiego: „Edukacja ekonomiczna stanowi fundament dobrobytu narodowego i osobistego”, chcemy wzmocnić dążenia świata ekonomii i edukacji do podmiotowej obecności edukacji ekonomicznej w polskim życiu społecznym, gospodarczym i politycznym” — napisali w uchwale. Przypominają, że w 2024 roku przypada rocznica 100-lecia: reform gospodarczych Władysława Grabskiego, powstania polskiego złotego, utworzenia Banku Polskiego i Banku Gospodarstwa Krajowego, wydania książki Janusza Korczaka „Bankructwo małego Dżeka” — jednej z najważniejszych książek w zakresie praktycznej i powszechnej edukacji ekonomicznej, jaką napisano w Polsce.

Patroni wybrani przez Sejm RP
Sejm rok 2024 ustanowił rokiem Marka Hłaski, arcybiskupa Antoniego Baraniaka, Romualda Traugutta, Wincentego Witosa, Kazimierza Wierzyńskiego, Melchiora Wańkowicza, Rodziny Ulmów, Zygmunta Miłkowskiego i Polskich Olimpijczyków.

Marek Hłasko — 90. rocznica urodzin
Marek Hłasko (1934—1969), pisarz, autor scenariuszy filmowych. Debiutował opowiadaniem „Baza Sokołowska” (1951). Napisał takie dzieła jak „Pierwszy krok w chmurach”, „Drugie zabicie psa”, „Ósmy dzień tygodnia”, „Następny do raju” czy „Piękni dwudziestoletni”. Na podstawie prozy Hłaski powstały m.in. filmy „Zbieg” Stanisława Jędryki, „Pętla” Wojciecha Jerzego Hasa czy „Baza ludzi umarłych” Czesława Petelskiego. Jak podkreślili posłowie, „pisarz potrafił nasycić banalne motywy i tematy zaczerpnięte z potocznego życia głęboką treścią egzystencjalną, dzięki czemu jego twórczość ma wymowę uniwersalną […]. Marek Hłasko swą bezkompromisową postawą, także wobec komunistycznej rzeczywistości, przyciągał do siebie pokolenia w różnych zakątkach świata”.

Antoni Baraniak — 120. rocznica urodzin
Arcybiskup Antoni Baraniak (1904—1977) był salezjaninem, doktorem prawa kanonicznego. Przed II wojną światową był sekretarzem prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda, a później wraz z nim wyjechał z Polski. W 1945 roku wrócił do kraju, był najbliższym współpracownikiem kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 1953 roku, wraz z prymasem, został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Przez trzy lata był więziony i torturowany przez komunistyczne władze. Przetrzymywano go w więzieniu przy ul. Rakowieckiej. Nigdy się nie załamał, nie zdradził Kościoła ani prymasa Wyszyńskiego. Od 1957 roku pełnił funkcję arcybiskupa metropolity poznańskiego. Był też uczestnikiem Soboru Watykańskiego II.

Romuald Traugutt — 160. rocznica śmierci
Romuald Traugutt (1826—1864) był działaczem niepodległościowym, dyktatorem powstania styczniowego. Początkowo, jak inni Polacy, musiał służyć w armii rosyjskiej. Po wybuchu styczniowego zrywu objął dowództwo nad jednym z oddziałów powstańczych. Z rąk Rządu Narodowego otrzymał awans na stopień generała i funkcję komisarza wojennego na Galicję. Z ramienia Rządu wyjechał do Francji, gdzie zabiegał o pomoc państw zachodnich w walce z Rosją. 17 października 1863 roku objął funkcję dyktatora powstania. Aresztowany przez Rosjan w kwietniu 1864 roku został skazany na śmierć 5 sierpnia 1864 roku i powieszony na stokach Cytadeli Warszawskiej wraz z członkami i pracownikami Rządu Narodowego.

Kazimierz Wierzyński — 130. rocznica urodzin

Kazimierz Wierzyński (1894—1969), urodzony w Drohobyczu, był zaangażowany w działalność niepodległościową od czasu I wojny światowej; działał m.in. w POW. W czasie wojny polsko-bolszewickiej walczył w szeregach Wojska Polskiego. Należał do grupy literackiej „Skamander”. W 1919 roku debiutował tomem wierszy „Wiosna i wino”. W 1928 roku za tom „Laur olimpijski" otrzymał złoty medal w konkursie literackim igrzysk w Amsterdamie. Po II wojnie światowej pozostał na uchodźstwie, mieszkał w USA i Wielkiej Brytanii. Nagłaśniał prawdę o popełnionej przez Sowietów zbrodni katyńskiej.

Melchior Wańkowicz — 50. rocznica śmierci

Melchior Wańkowicz (1892—1974) był pisarzem, dziennikarzem, żołnierzem, uczestnikiem walk o Monte Cassino. Nazywany jest ojcem reportażu. „Wypełniał znakomicie to, co składa się na misję dziennikarską: opisując rzetelnie rzeczywistość, służyć wspólnocie. Pisząc „Sztafetę”, „Dzieje rodziny Korzeniowskich”, „Westerplatte” czy „Bitwę o Monte Cassino”, miał świadomość, że czyni to zarówno dla współczesnych, jak i dla potomnych. (…) Największy pomnik bohaterstwu polskich żołnierzy Wańkowicz wystawił w trzytomowym dziele „Bitwa o Monte Cassino”” – argumentowali posłowie w uchwale Sejmu. Wańkowicz wrócił do Polski w 1957 roku, był sygnatariuszem „Listu 34” (list protestacyjny polskich intelektualistów przeciw cenzurze w PRL), przez co stał się ofiarą komunistycznych szykan. Skazano go na trzy lata więzienia, lecz na szczęście w areszcie spędził „tylko” pięć tygodni. „Był niepokorny, odważny. Był wnikliwym dziennikarzem, pisarzem, reportażystą, wzorem i symbolem polskiego dziennikarstwa”.

Teodor Tomasz Jeż — 200. rocznica urodzin

Teodor Tomasz Jeż, a właściwie Zygmunt Fortunat Miłkowski (1824—1915), działacz niepodległościowy, pisarz, żołnierz, twórca idei obrony czynnej i skarbu narodowego. Urodził się w Saracei na Podolu, studiował w Odessie i Kijowie. Był organizatorem polskiej konspiracji niepodległościowej. Walczył w powstaniu styczniowym. Po jego upadku wyjechał do Francji, a później do Szwajcarii. W tekście „Rzecz o obronie czynnej i o skarbie narodowym”, który opublikował w 1887 roku, krytykował bierną postawę niektórych Polaków i brak zaangażowania w walkę o niepodległość Polski. Postulował dalsze przygotowywania narodu do walki zbrojnej i gromadzenie skarbu narodowego, który byłby niezbędny, aby tę walkę podjąć. Był współtwórcą Ligi Polskiej, tajnej organizacji działającej w Zurychu. Pod pseudonimem Teodor Tomasz Jeż napisał aż 80 powieści, należy do najpłodniejszych polskich pisarzy.

Rodzina Ulmów — 80. rocznica śmierci

W roku 2024 przypada 80. rocznica zamordowania przez Niemców rodziny Ulmów z Markowej. Ulmowie zostali zabici przez niemieckiego okupanta za ukrywanie kilku rodzin żydowskich. 24 marca 1944 roku na oczach ich dzieci Niemcy zamordowali najpierw ukrywających się w ich gospodarstwie Żydów, następnie Józefa i Wiktorię Ulmów. Później zabili po kolei wszystkie dzieci: Stasię, Basię, Władzia, Frania, Antosię i Marysię. W czasie egzekucji zginęło też nienarodzone jeszcze dziecko Ulmów — Wiktoria była wówczas w zaawansowanej ciąży. Ulmowie są przykładem bohaterstwa i oddania słusznej sprawie. Pomimo groźby śmierci, jaka ciążyła nad wszystkimi Polakami, którzy pomagali Żydom, małżeństwo z Markowej zdecydowało się pomóc zagrożonym bliźnim. Niemcom zadenuncjował ich sąsiad, na którym w późniejszym czasie Polskie Państwo Podziemne wykonało wyrok śmierci. Od 2016 roku w Markowej działa Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów, a od 2018 roku obchodzony jest, ustawiony przez Sejm i Senat, Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. W 2023 roku cała rodzina Ulmów, w tym nienarodzone dziecko, została włączona do grona błogosławionych.

Rok Polskich Olimpijczyków — 100. rocznica zdobycia pierwszych medali

Rok 2024 został ogłoszony Rokiem Polskich Olimpijczyków. Jest to uhonorowanie wszystkich polskich olimpijczyków, a powodem do świętowania jest 100. rocznica zdobycia przez Polaków pierwszych medali olimpijskich, co miało miejsce 27 lipca 1924 roku na VIII Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu. Medale dla Polski wywalczyli wówczas kolarze torowi w składzie: Józef Lange, Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz i Franciszek Szymczyk, a także jeździec Adam Królikiewicz na koniu Picador. Jak wspomnieli posłowie w uchwale, pierwszy złoty medal olimpijski dla Polski wywalczyła w 1928 roku w Amsterdamie dyskobolka Halina Konopacka. W zimowych igrzyskach pierwszym polskim medalistą był Franciszek Gąsienica-Groń, który w 1956 roku we włoskiej Cortinie d’Ampezzo zdobył brąz w kombinacji norweskiej, a pierwszy złoty medal wywalczył skoczek narciarski Wojciech Fortuna w 1972 roku w Sapporo. Jak przypomniał Sejm w uchwale, dotychczas w 23 letnich i 24 zimowych igrzyskach olimpijskich wystąpiło łącznie 3012 polskich sportowców, którzy łącznie zdobyli 321 medali: 79 złotych, 96 srebrnych i 146 brązowych.

Źródło: DoRzeczy.pl / Sejm RP, Senat RP
Według opracowania Anny Szczepańskiej